مستند «کوچه دوست» به کارگردانی حمیدرضا حیدری، تهیهکنندگی سید محمدرضا تجلی و محصول سازمان هنری رسانهای اوج از جمله آثار بخش ایران نوزدهمین جشنواره بینالمللی فیلم مستند «سینماحقیقت» است. این فیلم، زندگی سه دختر نوجوان در یک کوچه بعد از جنگ ۱۲روزه را روایت میکند.
حمیدرضا حیدری درباره انگیزه ساخت مستند «کوچه دوست» به «جوان» گفت: «در زمان وقوع جنگ ۱۲ روزه، حس مسئولیت جدی در ما شکل گرفت؛ هرکس به هر نحوی که میتوانست تلاش میکرد تا در برابر این تجاوز، واکنش نشان دهد و نقشآفرینی داشته باشد. ما هم به عنوان مستندساز، این وظیفه را بر دوش خود احساس میکردیم، اما در روزهای جنگ به دلیل شرایط ناامن و مشکلات متعدد، امکان انجام کار مؤثر چندان فراهم نبود.»
او افزود: «پس از پایان جنگ، دغدغه ما پرداختن به تبعات آن و ثبت آثاری بود که از این واقعه باقی ماند و هنوز زنده و ملموس بودند. تلاش کردم سوژهها و فضاهای مختلف را از نزدیک ببینم و با آنها مواجهه داشته باشم تا امکان انجام کاری واقعی و اثرگذار فراهم شود. در همین مسیر دوستان با من تماس گرفتند و گفتند در حال بازسازی کوچههایی هستیم که در آن موشک اصابت کرده است و به نظر میرسد میتوان از دل آن مستندی بیرون آورد. وقتی به محل حادثه رفتم، دیدم شرایط و محتوای لازم برای ساخت یک مستند فراهم است و این آغاز پروژه «کوچه دوست» شد.»
حیدری با تأکید بر اینکه تلاش کرده در این مستند با زاویه دید متفاوت و انسانی به ماجرا نگاه کند، گفت: «یکی از چالشهای اصلی ما، ارائه روایت جدیدی بود؛ در حالی که فضای مجازی و رسانههای عمومی، بسیاری از جزئیات جنگ را پوشش داده و سوژهها پیشتر به طرق مختلف دیده شده بودند. ما سعی کردیم زاویهای متفاوت و انسانی از زندگی مردم عادی ارائه دهیم، یعنی تمرکز بر زندگی پس از جنگ و بازگشت به روزمرگیها. هنگام ورود به کوچه و ارتباط با ساکنان آنجا به دلیل آسیبهای روحی و روانی ناشی از جنگی که بر آنها تحمیل شده بود، سعی کردیم حضورمان باعث آزار و مزاحمت نشود و در عین حال بتوانیم روایتهایی را که لازم داشتیم، ثبت کنیم.»
او در ادامه بیان کرد: «هدف ما ثبت مظلومیت مردم ایران بود و صرفاً به دلیل جذابیت سوژه به آن نپرداختیم؛ زندگی بعد از جنگ موضوعی است که رسانهها به آن کمتوجهی میکنند و این قدرت سینمای مستند است که میتواند چنین تصاویری را به تصویر بکشد. ثبت این لحظات هم سندنگاری از یک رویداد تاریخی است و هم فرصتی برای روایت انسانی که در قالب خبر و رسانه روزمره امکان بیان آن وجود ندارد.»
حیدری درباره چالشهای ساخت فیلم با چنین موضوع و روایتی گفت: «زمان محدود، یکی از مهمترین موانع بود. ما مجبور بودیم سریع فیلم را بسازیم، زیرا هرچه زمان میگذشت، سوژهها و فضای کوچه تغییر میکرد و روایت متفاوتی شکل میگرفت که شاید دیگر کارایی نداشت. در کنار این، مسائل اجرایی و دریافت مجوزها نیز چالش برانگیز بود. گاهی هماهنگیها هفتهها طول میکشید و به دلیل شرایط، مجوزها به سرعت باطل میشدند. این باعث میشد بارها و بارها مذاکرات و رایزنیهایی انجام شود تا اجازه فیلمبرداری گرفته شود.»
حیدری همچنین نقش نویسنده پروژه، نازنین زهرارفیعی را در پیشبرد روند روایت بسیار حیاتی عنوان کرد و گفت: «ما با نوجوانان و دختران جوانی کار میکردیم که نیاز به ملاحظات ویژه با توجه به سن و سالشان داشتند. نقش نازنینزهرا رفیعی در این مسیر، بسیار فراتر از یک نویسنده بود. او پل ارتباطی میان تیم تولید و سوژهها بود و راهنمایی میکرد تا نوجوانان ارتباطشان با فضای فیلم حفظ شود و روایت ما به درستی شکل بگیرد. حضور او باعث شد سوژهها احساس راحتی کنند، بهطوریکه انگار ماهها با تیم زندگی کردهاند. این همراهی باعث شد بتوانیم به عمق شخصیتها و اتمسفر درونی آنها دست پیدا کنیم.»
او در زمینه رسیدن به سه شخصیت اصلی روایت مستند «کوچه دوست» توضیح داد: «در مرحله پیشتولید، با تعداد زیادی از خانوادهها صحبت کردیم و روایتهای مختلف آنها را روی کاغذ آوردیم تا در نهایت سه شخصیت اصلی انتخاب شدند. میتوان گفت کل روند پیشتولید حدود یک ماه طول کشید. تولید شامل شش روز ضبط در طول یک ماه بود و پساتولید نیز دو ماه ادامه داشت. همه مصاحبهها و تصاویر کاملاً براساس واقعیت و تجربه سوژهها شکل گرفت.»
حیدری افزود: «چالش اصلی برای من به عنوان فیلمساز این بود که وارد دنیای درونی دختران نوجوان شوم و روایت صرفاً بیرونی و فیزیکی نشود. با کمک نویسنده توانستیم روایت حقیقی، نزدیک به ذهنیت و تجربه سوژهها ارائه کنیم، تجربهای که بدون حضور خانم رفیعی هرگز چنین قابل اعتماد و طبیعی نمیشد.»
او با ابراز رضایت از نتیجه این مستند گفت: «من از فیلمم بسیار راضی هستم. این تجربه برای من یک گام تجربی بود، اما در همین مسیر هم فیلم به عنوان یک اثر انسانی و لطیف شکل گرفته است. پستولید زمان زیادی گرفت، اما هرگز احساس اتلاف وقت نکردم، چون میدانستم روی کار ارزشمندی تمرکز کردهام. خروجی که به جشنواره حقیقت رسید، برای من بسیار ارزشمند است و میتوانم با افتخار بگویم که این فیلم را ساختهام.»
حیدری درباره پیشبینی موفقیت «کوچه دوست» در جشنواره سینماحقیقت بیان کرد: «قرار گرفتن در کنار آثار دیگر شرکت کنندگان، خود یک افتخار است. پیش بینی نتیجه داوری ندارم، اما فرصت نمایش فیلم و دیده شدن آن ارزشمند است. این فیلم ظرفیت حضور در جشنوارههای بینالمللی را دارد، چون روایت انسانی و قابل فهمی است که هر مخاطبی در هر نقطه جهان میتواند با آن همراه شود. ورود به بخش ایران جشنواره حقیقت برایم به عنوان فیلمساز، افتخار بزرگی است و نشان میدهد توانستهام در مواجهه با تجاوز و شرایط سخت، اثری واقعی بسازم و به جشنوارهای معتبر همچون حقیقت برسانم.»
